EUGLOSSIN ORKİDE ARILARI VE CORYANTHES KEPÇE ORKİDELERİ | PARFÜM VE TOZLAŞMA
Orkide arıları (Euglossin), Eklembacaklılar Şubesi, (Filum Arthropoda) Böcekler Sınıfı (Classis Insecta), Zar Kanatlılar Takımı (Ordo Hymenoptera) içerisinde yer alan beş cinsi (yaklaşık 200 tanımlanmış türü) kapsayan bir canlı grubudur. Bu beş cinsi Euglossa, Eulaema, Eufriesea, Exaerete ve Aglae olarak sıralayabiliriz. Hepsi özellikle Güney veya Orta Amerika’da bulunmaktadır. Çoğu münferit olarak yaşamını sürdürse de toplumsal veya basit tümtoplumsal yaşam biçimleri sergileyen türler de mevcuttur. Orkide arılarına uzun dilleri sebebiyle aynı zamanda uzun dilli arılar da denilmektedir. Bazı türlerde dil uzunluğu 4 santimetreye kadar ulaşabilir. Bu sayede kendilerinden başka hiçbir böceğin ulaşamadığı derin ve dar çiçek yapılarına rahatlıkla ulaşabilirler.
Erkek bir Euglossa dilemma nektar içiyor | © Thomas Eltz
Orkide arılarının hemen hemen yarısı Euglossa cinsine mensuptur. Eulaema türleri hariç göz alıcı metalik yeşil-mavi-altın-bakır renklenmeleriyle dikkat çekerler. Eulaema türleriyse gürbüz, kahve-siyah üzerine sıklıkla sarı-turuncu çizgili kadifemsi görünüşleri ile bal arılarına benzer. Eufriesea cinsi türleri tamamen ile kısmen arasında değişen metalik renklenme gösterir. Bazı türlerinde vücudun büyük bir kısmı kahve-siyah renkli tüylerle kaplı olabilir. Exaerete ve Aglae cinsi orkide arıları diğer cins orkide arılarının meskenlerinde hırsızlık yoluyla parazitlik yaparak, yani kleptoparazit olarak yaşar.
Dişi orkide arıları besin olarak çeşitli bitkilerden polen ve nektar; yuva yapmak için ise çevreden reçine, çamur ve başka materyaller toplar. Besin kaynağı olan bu bitkilerden bazıları, erkek arılar tarafından da kullanılır. Erkekler yumurtadan çıktıktan sonra bir daha dönmemek üzere yuvayı terk eder. Dişiler ise beraberce bir anne ve kızları olarak yahut kız kardeşler olarak küçük yuvalarda yaşar. Orkide arıları bal yapmaz ve kraliçeleri bulunmaz.
Euglossa viridissima kızıl çalı yakınlarında geziniyor | © Eframgoldberg
Orkide arılarının 700’den fazla tropik orkide türünün ve orman tabanında yetişen diğer pek çok çiçeğin tozlaşmasında rolü vardır. Çoğunlukla yalnızca erkek arılar orkideleri ziyaret ederek tozlaşmalarını sağlar. Bu ziyaretin amacı nektar, polen veya bitkinin herhangi bir kısmıyla beslenmek değildir. Erkek orkide arıları, yaşamları boyunca özellikle Stanhopeinae ve Catasetinae orkide gruplarından hoş kokulu uçucu kimyasalları (genellikle esterler) toplayıp depolamakta kullandıkları eşsiz olarak farklılaşmış bacaklara sahiptir. Ön bacaklardaki özel fırçalar ile ovalanarak alınan kokulu kimyasallar, buradan orta ayaklardaki taraklara fırçaların sürülmesiyle aktarılır. Bu taraklar arka ayakların sırt ucunda bulunan oluklara bastırılır, böylece kimyasallar olukların ağzını kapatan mumlu tüyleri aşar ve arka uyluktaki süngerimsi boşluğa hapsedilir. Pek çok bitkiden bu şekilde toplanan kokuların harmanlanmasıyla erkek arı kendine has özel bir parfüm yapar. Çiftleşme mevsiminde bir ağaca konar ve kanatlarının da yardımıyla arka bacaklarından parfümünü yayar. Eğer şansı yaver giderse hoş koku bir dişiyi cezbeder ve eşleşirler. Aksi takdirde dişi etkilenmez, bu da erkeğin daha fazla koku toplaması ve parfümünü geliştirmesi gerektiği anlamına gelir. Erkeğin özel parfümünün fonksiyonu bir bakıma genetik kalitesini dişiye bildirmektir. Çünkü kompleks koku karışımlarından oluşan özel parfüm ancak çokça orkidenin ziyaret edilmesi ve kokularının toplanması ile üretilebilir. Haftalar süren ve ciddi bir çaba gerektiren bu süreç yalnızca en zinde ve yetenekli arılar tarafından başarıyla tamamlanabilir. Erkek orkide arıları ile uçucu kimyasallar arasındaki bu ilişki, hayvanlar âleminde esasen benzersizdir.
Stanhopeinae ve Catasetinae orkide grupları nektar üretmez ve polenlerini de tek bir anterin kapsülünün içinde saklarlar. Bu yüzden dişi orkide arıları tarafından ziyaret edilmezler ve yalnızca erkek arılar vasıtasıyla tozlaşırlar. Stanhopeinae grubuna dahil 20 kadar orkide cinsinden biri olan Coryanthes, taç yapraklarının özel yapısı ile dikkat çekmektedir. Bunlar yaygın adı Kepçe Orkideleri (Bucket Orchids) olan tropikal epifitik orkidelerdir. Başka bir bitkinin üzerinde yaşamını sürdüren bitkiye epifit denir.
Kepçe orkidelerinden biri olan Coryanthes picturata çiçeği
Kepçe orkidelerinin kokusu, Orkide arılarını tuzağa düşürür. Parfümleri için gerekli kokuyu toplamak niyetiyle bu orkidelere uğrayan erkek arılar, kokuya ulaşmak için cilalı bir yokuşu çıkmak zorundadır (yukarıdaki görselde çiçeğin sarı kısmı). Fakat bu koku kaynağı özellikle bir başlığın altında gizlenmiştir. Arı kokuya ulaşmak için çabalarken, içi orkidenin ürettiği yapışkan bir sıvı ile dolu havuza düşer. Uçarak buradan kurtulamayacak olan arı, bu havuzdan çıkmak için orkidenin sunduğu tek çıkış rotası olan dar bir oluğa doğru ilerlemek zorundadır. Orkide, oluğun çıkışına ulaşan arıyı sıkıca kavrar ve sırtına pollinariumunu yapıştırır. Pollinarium, yalnızca bir anterin ürünü olan ve tozlaşma esnasında tek birim olarak aktarılan kaynaşmış polen taneleri kütlesidir. Orkidenin ömründe ürettiği bir tek pollinarium olduğu için yapıştırma işi tamamlanmadan arının gitmesine izin vermez. Sonunda orkidenin serbest bırakması ile bu tuzaktan kurtulan arı, kokuyu da toplamış olur. Arı başka bir kepçe orkidesinin tuzağına düştüğünde sırtına yapıştırılmış pollinarium serbest kalır ve tozlaşma sağlanmış olur.
]] Kepçe Orkidesinin tuzağını izlemek için tıklayınız: An Orchid’s Trap | Wings of Life
]] Orkide Arılarının arka bacaklarının görseli için tıklayınız: Euglossa paisa Hind Legs
Yorumlar
Yorum Gönder